روزهای پایانی ماه صفر روزهایی که مشهد، پایتخت معنوی ایران، میزبان انبوهی از زائران و دلدادگانی است که از راهی دور و نزدیک، خود را به حرم مطهر امام رضا (ع) رسانده‌اند تا در سوگ رحلت پیامبر اکرم (ص)، شهادت امام حسن مجتبی (ع) و شهادت غریبانه امام هشتم (ع) اشک ماتم بریزند.
در این ایام، حال و هوای شهر دگرگون می‌شود. هر گوشه از خیابان‌ها، حسینیه‌ها و تکایای شهر، آغشته به عطر حزن و معنویت است. مشهد، در این روزها، دیگر یک شهر گردشگری نیست، بلکه یک قلب بزرگ تپنده است که با هر ضربان، داغ سال‌های دور را برای خود و شیعیان بازگو می‌کند. این مطلب، روایتی است از حال و هوای متفاوت این روزها؛ از پیاده‌روی‌های عاشقانه تا خیل دسته‌های عزاداری، و از اشک‌هایی که در گوشه گوشه حرم بر زمین می‌ریزند.
از پیاده‌روی‌های عاشقانه تا حال و هوای شهر
ورودی شهر، دروازه دلدادگی
برای بسیاری از زائران، سفر به مشهد در ایام پایانی صفر، از کیلومترها دورتر و با پیاده‌روی آغاز می‌شود. تصویر زائران پیاده که با کوله‌بارهای سبک و پرچم‌های سیاه در دست، جاده‌های منتهی به مشهد را می‌پیمایند، اولین و تأثیرگذارترین تصویری است که می‌توان با آن مطلب را شروع کرد. این حرکت نمادین، تنها یک پیاده‌روی ساده نیست، بلکه نمادی از عشق و ارادت است که فضایی معنوی و خاص را پیش از ورود به شهر ایجاد می‌کند.
در کنار این پیاده‌روی‌ها، شهر مشهد از چند روز قبل از رحلت پیامبر (ص) و شهادت امامان (ع)، حال و هوای خاصی به خود می‌گیرد. بیلبوردهای شهری، تلویزیون‌های شهری، ورودی فرودگاه، ترمینال و ایستگاه راه‌آهن، همه با بنرهای سیاه و پیام‌های تسلیت تزئین شده‌اند.
میدان‌ها و خیابان‌ها، کانون عزاداری
در روزهای پایانی صفر، مشهد به معنای واقعی کلمه، پایتخت عزاداری شیعیان می‌شود. خیابان‌های اصلی منتهی به حرم، به‌ویژه خیابان امام رضا (ع) و شیرازی، مملو از جمعیت است. این جمعیت، هم شامل دسته‌های عزاداری است که با شور و نظم خاصی به سمت حرم حرکت می‌کنند، و هم زائرانی که برای زیارت و شرکت در مراسم به حرم می‌آیند.
نکته‌ای که این فضا را از دیگر ایام متمایز می‌کند، حضور پررنگ ایستگاه‌های صلواتی و موکب‌هایی است که به صورت خودجوش توسط مردم و هیئت‌ها برپا می‌شود. این موکب‌ها، با چادرهای بزرگ و دیگ‌های نذری، پذیرای زائران هستند و با توزیع چای، شربت، نان و پنیر و حتی غذاهای محلی مانند شله مشهدی، فضایی از همدلی و میزبانی را ایجاد می‌کنند. این بخش می‌تواند به صورت جزئی به نوع نذورات، نحوه پذیرایی و تعاملات اجتماعی در این مکان‌ها بپردازد.
رونق اقتصادی و حس خوب در شهر
علاوه بر فضای معنوی، این ایام برای شهر مشهد از نظر اقتصادی نیز اهمیت دارد. در این روزها، هتل‌ها و اقامتگاه‌ها مملو از جمعیت می‌شوند و ظرفیت آن‌ها تکمیل می‌گردد. همچنین بازارها و فروشگاه‌های اطراف حرم، به‌ویژه آن‌هایی که اقلام مرتبط با سوغات و زیارت مانند مهر، تسبیح و انگشتر را عرضه می‌کنند، رونق چشمگیری می‌یابند. این بخش می‌تواند به جنبه‌های مادی و اقتصادی سفر، بدون اینکه از حال و هوای اصلی دور شود، اشاره کند.
آداب و رسوم عزاداری، قلب تپنده شهر
مشهد در ایام پایانی صفر، به یک تماشاخانه بزرگ مذهبی تبدیل می‌شود که هر گوشه‌اش روایتی از دلدادگی است. این شهر در روزهای سوگواری، سنت‌ها و آیین‌های عزاداری خاص خود را دارد که به آن عمق و شکوه بیشتری می‌بخشد.
دسته جات عزاداری، امواج انسانی به سوی حرم
یکی از شاخص‌ترین صحنه‌های این ایام، حرکت دسته‌جات عزاداری از نقاط مختلف شهر به سمت حرم مطهر است. این دسته‌ها که گاهی از محلات قدیمی و هیئت‌های شناخته‌شده مشهد می‌آیند، با نظمی خاص و در صفوفی منسجم، به سمت صحن‌ها و رواق‌ها رهسپار می‌شوند. این حرکت، تنها یک عزاداری خیابانی نیست؛ بلکه نمایش همبستگی و ارادت هزاران نفر است که با نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی، ارادت خود را به اهل بیت نشان می‌دهند.
حواشی این دسته‌ها نیز به اندازه خود حرکت دیدنی است. از پیرمردهایی که در انتهای صف، با عصا و چشمانی نمناک حرکت می‌کنند تا جوانانی که با پرچم‌های بزرگ، پیشاپیش دسته حرکت می‌کنند. این دسته‌ها با رسیدن به ورودی‌های حرم، به ویژه ورودی‌های نزدیک به خیابان امام رضا (ع)، شور بیشتری می‌گیرند.
روضه‌خوانی و مراسم ویژه در حرم رضوی
حرم مطهر امام رضا (ع)، کانون اصلی تمامی مراسم‌هاست. در این روزها، تمامی صحن‌ها، رواق‌ها و حتی فضاهای باز حرم، میزبان عزاداران است. مراسم اصلی روضه‌خوانی و سخنرانی در صحن انقلاب، صحن آزادی و رواق امام خمینی (ره) برگزار می‌شود. منبرهای متعدد با صدای مداحان و سخنرانان مشهور پر می‌شوند و زائران در هر گوشه، به صورت نشسته و آرام، به این مراسم گوش می‌سپارند.
نکته‌ای که این مراسم را متفاوت می‌کند، حس وحدت و یکپارچگی است. هزاران نفر از فرهنگ‌ها و شهرهای مختلف، در کنار هم اشک می‌ریزند و به عزاداری می‌پردازند. این فضا، تجربه‌ای عمیق و روحانی را برای هر زائر ایجاد می‌کند. علاوه بر مراسم رسمی، در گوشه و کنار حرم، مداحان و گروه‌های کوچک‌تر نیز به صورت خودجوش به عزاداری می‌پردازند که این خود فضایی صمیمی‌تر و مردمی‌تر را به وجود می‌آورد.
مراسم خطبه‌خوانی و سفره‌های نذری
در شب‌های خاص این ایام، مراسم خطبه‌خوانی و آیین‌های سنتی توسط خادمان حرم برگزار می‌شود. این مراسم، که قدمتی طولانی دارد، جلوه‌ای از خدمتگزاری و میزبانی حرم را به نمایش می‌گذارد. همچنین در اطراف حرم، بسیاری از حسینیه‌ها و تکایا، سفره‌های نذری برپا می‌کنند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به شله مشهدی اشاره کرد. پخش این غذای محلی، یکی از رسوم دیرینه و محبوب در میان مردم مشهد و زائران است.
مشهد در لباس ماتم، حال و هوای شهری متفاوت
در روزهای پایانی ماه صفر، مشهد فراتر از یک مقصد مذهبی، به یک موزه زنده تبدیل می‌شود که در آن، هر خیابان و هر بنا، روایتی از عزاداری و دلتنگی را بازگو می‌کند.
خیابان‌ها و میادین، سیاه‌پوش و پر شور
از همان روزهای ابتدایی ماه صفر، شهر به آرامی به رنگ عزا درمی‌آید. اما اوج این تغییر، در روزهای پایانی ماه است؛ جایی که خیابان‌های اصلی، به‌ویژه اطراف حرم، با پرچم‌های بزرگ سیاه، بنرهای تسلیت و پارچه‌نوشته‌های منقوش به نام ائمه، تزئین می‌شوند. این تغییرات بصری، حس حزن را در دل زائر و شهروند جا می‌اندازد. میدان بیت‌المقدس، فلکه آب و خیابان‌های منتهی به حرم، مملو از جمعیت می‌شوند و عبور و مرور تنها به صورت پیاده امکان‌پذیر است.
در این ایام، بسیاری از فروشگاه‌ها و کسبه نیز در این عزاداری شریک می‌شوند. برخی با نصب پارچه‌های سیاه بر سر در مغازه‌های خود و پخش نوحه، فضای عمومی را متأثر می‌کنند. حتی بعضی از کسبه، به صورت خودجوش نذری پخش کرده یا به پذیرایی از زائران می‌پردازند که این، حس همدلی و همبستگی مردم شهر را به خوبی نشان می‌دهد.
مساجد و حسینیه‌ها، کانون‌های مردمی عزاداری
در کنار شکوه مراسم‌های حرم مطهر، مساجد و حسینیه‌های کوچک و بزرگ شهر نیز کانون‌های اصلی عزاداری مردمی هستند. هر محله، هیئت عزاداری خود را دارد و در طول شبانه‌روز، برنامه‌های روضه‌خوانی و سینه‌زنی در آن‌ها برپاست. این فضاها، معمولاً صمیمی‌تر و مردمی‌تر از مراسم‌های بزرگ حرم هستند و فرصتی برای ارتباط نزدیک‌تر با فرهنگ عزاداری محلی را فراهم می‌کنند.
به عنوان یک گردشگر، بازدید از یکی از این حسینیه‌ها می‌تواند تجربه عمیقی از فرهنگ بومی عزاداری در مشهد به شما بدهد. در این مکان‌ها، معمولاً با پذیرایی ساده اما صمیمانه نذری از زائران پذیرایی می‌شود. شله‌زرد، حلوا و شله از نذری‌های رایج در این ایام هستند که در خانه‌ها و هیئت‌ها پخت و توزیع می‌شوند.
بازارها و مراکز خرید، با رنگی متفاوت
حتی بازارهای مشهد، از جمله بازار رضا و سایر مراکز خرید، در این ایام حال و هوای خاصی دارند. اگرچه ازدحام جمعیت به دلیل خرید سوغات کمتر از ایام عادی نیست، اما فضای آن‌ها نیز تحت تأثیر عزاداری قرار گرفته است. دسته‌های کوچک عزاداری از میان بازار عبور می‌کنند و برخی از مغازه‌ها، نوحه پخش می‌کنند. این تفاوت، تجربه خرید را نیز برای زائران منحصربه‌فرد می‌کند و نشان می‌دهد که عزاداری در مشهد، محدود به حرم و هیئت‌ها نیست و در تمام شریان‌های زندگی شهری جریان دارد.
سوغات معنوی، کوله‌باری از دلتنگی و امید
در هر سفری، خرید سوغات بخش جدایی‌ناپذیری از تجربه است. اما در مشهد و در روزهای پایانی ماه صفر، این مفهوم ابعادی متفاوت به خود می‌گیرد. در این سفر، سوغات تنها یک شیء مادی نیست؛ بلکه بار معنوی و احساسی عمیقی با خود دارد.
از زعفران و فیروزه تا مهر و تسبیح
در ایام عادی، زائران برای عزیزان خود زعفران، زرشک، نقل و فیروزه می‌خرند. اما در این ایام خاص، بازار سوغات حول محور اقلامی می‌چرخد که ارتباط مستقیم‌تری با فضای زیارت و عزاداری دارند. مهر، تسبیح و جانمازهای متبرک، انگشترهای عقیق و فیروزه با حکاکی‌های مذهبی، و حتی پرچم‌های کوچک با نام ائمه، از جمله محبوب‌ترین سوغاتی‌ها هستند. این اشیا، فراتر از یک هدیه، نمادی از تجربه معنوی سفر هستند که قرار است یاد و خاطره این ایام را برای همیشه زنده نگه دارند.
بازار رضا در این ایام، باوجود ازدحام جمعیت، حال و هوای خاصی دارد. مغازه‌داران با نوحه‌خوانی و پخش مداحی، فضای عزاداری را حتی در دل تجارت حفظ می‌کنند. این تجربه خرید، به جای یک فعالیت صرفاً اقتصادی، به نوعی تکمیل‌کننده سفر معنوی زائر می‌شود.
سوغات اصلی: دلتنگی و امید
اما شاید مهم‌ترین و اصلی‌ترین سوغات این سفر، همان چیزی باشد که قابل خرید و فروش نیست. پس از پایان مراسم‌ها و عزاداری‌ها، و با نزدیک شدن به لحظه خداحافظی، هر زائر کوله‌باری از دلتنگی و امید با خود می‌برد. دلتنگی برای تمام شدن این روزهای پرشکوه و معنوی، و امید به بازگشت دوباره.
خاطرات پیاده‌روی، صدای روضه‌خوانی، عطر گلاب حرم و حس خوب همدلی با هزاران نفر دیگر، همان چیزی است که این سفر را منحصربه‌فرد می‌کند. این سوغات نامرئی، تا مدت‌ها پس از بازگشت به خانه، همراه زائر باقی می‌ماند و او را برای یک سال دیگر، به عشق زیارت دوباره زنده نگه می‌دارد.
میزبانی مشهد از زائران در ایام پایانی صفر
مشهد مقدس، همه‌ساله با فرا رسیدن ایام سوگواری اهل بیت (ع)، به بزرگ‌ترین میزبان زائران از سراسر ایران و جهان تبدیل می‌شود. در روزهای پایانی ماه صفر، این میزبانی به اوج خود می‌رسد و شهر با بسیج تمامی امکانات خود، آماده پذیرایی از میلیون‌ها زائر می‌شود. این گزارش به بررسی زیرساخت‌ها، خدمات و تسهیلات منحصر به فردی می‌پردازد که مشهد برای تسهیل سفر معنوی زائران در سال ۱۴۰۴ فراهم کرده است.
زیرساخت‌های حمل‌ونقل و دسترسی: از جاده تا صحن حرم
با توجه به افزایش بی‌سابقه حجم مسافران در این ایام، حمل‌ونقل به یکی از مهم‌ترین اولویت‌های شهر مشهد تبدیل می‌شود.
حمل‌ونقل درون‌شهری
شهرداری مشهد با تقویت ناوگان اتوبوسرانی و مترو، ظرفیت خود را تا دو برابر افزایش می‌دهد. خطوط اتوبوس و متروی منتهی به حرم، به‌ویژه در ساعات پرتردد، با فواصل زمانی کوتاه‌تر و تعداد واگن‌های بیشتر فعال می‌شوند. همچنین، خطوط اتوبوسرانی ویژه‌ای برای زائران پیاده‌رو در ورودی‌های شهر در نظر گرفته می‌شود تا پس از رسیدن، به راحتی به محل اسکان یا حرم منتقل شوند.
جابه‌جایی زائران پیاده
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این ایام، سیل زائران پیاده از استان‌های هم‌جوار است. در سال ۱۴۰۴، با همکاری نهادهای مردمی، صدها موکب و ایستگاه صلواتی در جاده‌های منتهی به مشهد (مانند جاده‌های نیشابور و قوچان) برپا می‌شود. این موکب‌ها خدمات گسترده‌ای از جمله استراحت، تغذیه، خدمات پزشکی اولیه و شارژ تلفن همراه را به صورت رایگان ارائه می‌دهند.
حمل‌ونقل بین‌شهری
شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی و هوایی نیز با افزایش تعداد قطارها و پروازهای فوق‌العاده، به تقاضای زائران پاسخ می‌دهند. پایانه‌های مسافربری و فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد نیز با بسیج نیروهای خود، خدمات پذیرش و اعزام مسافران را به صورت ۲۴ ساعته ارائه می‌کنند.
تسهیلات اسکان و اقامت: از کمپ‌های شهری تا رواق‌های حرم
محل اسکان یکی از دغدغه‌های اصلی زائران است. مشهد برای پاسخگویی به این نیاز، راهکارهای متنوعی را در نظر گرفته است.
فضاهای اسکان موقت در حرم مطهر
آستان قدس رضوی، برای رفاه زائرانی که محل اسکان ندارند، فضاهای ویژه‌ای را در داخل حرم آماده کرده است. زیرگذرهای حرم، به‌ویژه زیرگذر شیخ طبرسی و شیخ بهایی، با فرش‌اندازی و تأمین امکانات سرمایشی/گرمایشی، به خوابگاه‌های موقت برای استراحت شبانه تبدیل می‌شوند. همچنین، برخی از رواق‌های بزرگ مانند دارالولایه و دارالحجه نیز به صورت ۲۴ ساعته در اختیار زائران قرار می‌گیرند تا بتوانند در فضایی امن و آرام استراحت کنند.
کمپ‌ها و اقامتگاه‌های اضطراری
شهرداری مشهد با آماده‌سازی کمپ‌های بزرگ در ورودی‌های شهر، امکان اسکان موقت زائران را فراهم می‌کند. این کمپ‌ها مجهز به سرویس‌های بهداشتی، حمام و امکانات اولیه هستند. همچنین، با هماهنگی با آموزش‌وپرورش، تعدادی از مدارس برای اسکان ارزان‌قیمت خانواده‌ها در نظر گرفته می‌شود.
سامانه‌های هوشمند
تلاش‌هایی برای راه‌اندازی سامانه‌های هوشمند رزرو و اطلاع‌رسانی آنلاین درباره هتل‌ها، زائرسراها و اقامتگاه‌های رسمی صورت گرفته تا زائران بتوانند با اطلاع دقیق از ظرفیت‌ها، از افزایش بی‌رویه قیمت‌ها جلوگیری کنند.
خدمات بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی: در تار و پود شهر
خدمات‌رسانی در مشهد تنها به زیرساخت‌های فیزیکی محدود نمی‌شود و شامل ابعاد فرهنگی و اجتماعی نیز است.
خدمات درمانی
تأمین سلامت زائران، به ویژه در ازدحام جمعیت، از اهمیت بالایی برخوردار است. تعداد پایگاه‌های اورژانس سیار در اطراف حرم و مسیرهای پرتردد افزایش می‌یابد. در صورت لزوم، بیمارستان‌های صحرایی و کلینیک‌های موقت نیز برای ارائه خدمات اولیه پزشکی در نقاط پرتراکم برپا می‌شوند.
خدمات فرهنگی
آستان قدس رضوی با افزایش ساعت فعالیت بخش‌های فرهنگی مانند موزه‌ها و کتابخانه‌ها، فضایی برای استفاده بیشتر زائران فراهم می‌کند. همچنین، در نقاط مختلف حرم، کارشناسان مذهبی برای پاسخگویی به سوالات شرعی زائران مستقر می‌شوند. برنامه‌های فرهنگی ویژه‌ای نیز برای کودکان و نوجوانان در نظر گرفته می‌شود.
تغییرات بصری و حسی شهر
در این ایام، تمامی شریان‌های حیاتی شهر، از بیلبوردها تا خیابان‌ها و حتی مغازه‌ها، با پرچم‌ها و بنرهای سیاه تزئین می‌شوند. صدای نوحه و عزاداری از هر گوشه به گوش می‌رسد و موکب‌های پذیرایی با عطر خوش غذای نذری (به‌ویژه شله مشهدی)، حسی از همدلی و برادری را در میان زائران و مردم شهر جاری می‌کنند. این فضا، تجربه سفر به مشهد را به یک رویداد حسی و عمیق تبدیل می‌کند.
برای تهیه بلیط و سفر به نقاط مختلف ایران و جهان با ما در ارتباط باشید :
۰۵۱۳۲۲۳۳۰۰۰
تلفن و ایتا
۰۹۱۰۳۱۱۹۰۳۶
@Rahetoosflight