شب یلدا

تاریخچه شب یلدا

چندین هزار سال است که ایرانیان آخرین شب فصل پاییز، که تاریک ترین و طولانی ترین شب سال است را جشن می گیرند. در مجله ی گردشگری بلیط اینجا به طور مفصل در مورد آداب و رسوم شب یلدا در شهر های مختلف ایران صحبت کرده ایم. در این پست به معرفی تاریخچه شب یلدا ، علت نامگذاری شب یلدا، شب چله و سفره ی شب یلدا می پردازیم.

علت نام گذاری شب یلدا

یلدا از یک واژه سریانی گرفته شده است که به معنای تولد و زایش می باشد. دانشمند بزرگ و تقویم شناس ابوریحان بیرونی با نام میلاد اکبر از شب یلدا یاد می کند و آن را میلاد خورشید دانسته است. سریانی زبان رایج مسیحی ها بوده است. مسیحیان اولیه که در روم زندگی می کردند دچار سختی های فراوانی بودند در همان حال عده ای از آنها تصمیم به مهاجرت به ایران می کنند و به خاطر نزدیک بودن فرهنگ ها این واژه سریانی به زبان فارسی راه پیدا می کند.

شب چله یعنی چه؟

ایرانیان در زمان‌های قدیم، یک نوع تقویم کلی نگر هم داشتند. این تقویم بیشتر در کار‌های کشاورزی و دامپروری کاربرد داشت. آنها دو موقع از سال را به نام چله می‌شناختند. چله تابستان که از تیر شروع می‌شد و چله زمستان که از دی‌ماه. چله‌ها هر کدام به دو دوره تقسیم می شدند؛ چله بزرگ و چله کوچک. چهل روز ابتدایی را چله بزرگ و بیست روزِ بعد را چله کوچک می‌نامیدند.

چله بزرگ زمستان، که درست بعد از شب یلدا آغاز می‌شود؛ شروع زمستان است و شدت سرما در آن بیشتر است. چله بزرگ تا دهم بهمن طول می‌کشد. پس از آن، چله کوچک شروع و تا اول اسفند ادامه دارد. شدت سرما در چله کوچک کمتر است و آسیب کمتری هم می‌رساند. چهار روز پایان چله بزرگ، و چهار روز آغاز چله کوچک را، چهار چهار می‌گویند؛ که نهایت شدت سرما در این مدت اتفاق می‌افتد.

زمان و تاریخ شب یلدا

شب یلدا در واقع از زمان غروب آفتاب در آخرین روز پاییز یعنی ۳۰ آذر شروع می‌شود و با طلوع آفتاب در اولین روز زمستان یعنی اول دی به پایان می‌رسد. این شب از تمام شب‌های سال بلندتر است و اجداد ما هر سال آن را جشن می‌گرفته‌اند. زمان شب یلدا به تاریخ میلادی متغیر است و احتمال دارد ۲۰، ۲۱ یا حتی ۲۲ دسامبر باشد. برای مثال تاریخ شب یلدا ۹۷ و ۹۶ معادل ۲۱ دسامبر ۲۰۱۸ و ۲۰۱۷ ولی در سال ۹۵ این شب معادل ۲۰ دسامبر ۲۰۱۶ بود.

آداب و رسوم کلی شب یلدا

آتش

قدیم دور کرسی می‌نشستند؛ قبل‌تر از آن دور آتش جمع می‌شدند؛ و الان بخاری‌ها مجلس را گرم ‌می‌کنند. آتش در گذشته و تاریخچه شب یلدا نماد خورشید بود و برپا کردن آتش به خاطر پاسداشتش انجام می‌شده است. البته برخی هم عقیده دارند که آتش را برای برطرف کردن نحسی اهریمن و تاریکی روشن می‌کردند. وظیفه این آتش از بین بردن و فراری دادن تاریکی و نیروهای اهریمنی بوده است.

مثل‌گویی یا قصه‌خوانی در شب یلدا

مثل‌گویی که نوعی شعرخوانی و داستان‌خوانی است در قدیم اجرا می‌شده‌. به این صورت که خانواده‌ها در این شب گرد هم می‌آمدند و پیرترها برای همه قصه تعریف می‌کردند.

مثل قصه‌های کوچک و داستان‌های غیر واقعی اند. بیشتر قهرمان‌های آن جانوران، دیوان و پریان هستند و برای سرگرمی و خوشایند کودکان گفته و یا نوشته می‌شوند.

در هر نقطه‌ای از کشور قصه‌های مربوط به فرهنگ خودشان رواج بیشتری دارد. مثلا آذربایجانی‌ها قصه حسین کرد شبستری می‌خوانند و خراسانی‌ها بیشتر از داستان‌های شاهنامه داستان سرایی می‌کنند.

فال حافظ در شب یلدا

معمولا در شب‌های یلدا بزرگ فامیل به دیوان حافظ تفالی می‌زند. به این ترتیب که مخاطب فال نیت کرده و بزرگ مجلس این جمله یا شبیه به این را می‌گوید: ای حافظ شیرازی، تو کاشف هر رازی، من طالب یک فالم، بر من نظر اندازی…
بعد لای دیوان را باز می‌کند. غزل بالای سمت راست، جواب تفال است. اگر وسط غزل باشد، فال از ابتدای غزل که در صفحه پشت است، خوانده می‌شود. سه بیت از غزل بعدی نیز شاهد فال خواهد بود. بعد از خواندن غزل، فال را تفسیر می‌کند. اگر محتوای شعر مثبت باشد فال را خوب و اگر نباشد آن را بد می‌دانند. از آنجا که عمده غزلیات حافظ دارای محتوایی عرفانی، عاشقانه و امیدوارکننده است؛ فال‌ها معمولا روحیه بخشند.

شاهنامه خوانی

جزء جدایی‌ناپذیر دیگر شب یلدا، شاهنامه‌خوانی ست. این رسم از دیرباز در ایران و تاریخچه شب یلدا رایج بوده. جذابیت شاهنامه‌خوانی به شیوه نقالی چند برابر می‌شود. متاسفانه این رسم نقالی در حال نابودی ست.

سفره شب یلدا

یکی از زیبا ترین آیین های شب یلدا میز یا سفره ی خوردنی های آن است. مهم ترین اجزای سفره ی شب یلدا عبارتند از:

  • میوه های سرخ رنگ
  • انار
  • هندوانه
  • میوه های پاییزی
  • تنقلات و آجیل
  • برگه میوه یا میوه های خشک شده

0 0 رای ها
امتیازدهی به مقاله
اشتراک در
اطلاع از
guest
0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها